Լեռնային Ղարաբաղում առկա հումանիտար ճգնաժամը գնալով խորանում է և այդ իրավիճակը բնականաբար տեղի ազգաբնակչության համար անհանդուրժելի է։ Ճգնաժամն իր բացասական ազդեցությունն է ունենում տնտեսության տարբեր ոլորտների վրա՝ խուճապ առաջացնելով մեկուսացման պայմաններում ապրող բնակիչների շրջանում։ Դադարեցվել է սննդամթերքի և դեղորայքի մատակարարումը, մարդիկ չեն կարողանում անհրաժեշտ և հրատապ բուժօգնություն ստանալ, ուսումնական հաստատությունները ձմռան ամիսներին փակ են եղել, որովհետև հնարավոր չէր դրանք ջեռուցմամբ ապահովել։ Պատճառն էլեկտրաներգիայի և գազի սահմանափակ մատակարարումներ են։ Այդ իրավիճակը պահպանվում է ամիսներ շարունակ։
Այս մասին հայտարարել է Լաչինի միջանցքի շուրջ ստեղծված իրավիճակի վերաբերյալ հիմնական զեկուցող, ԵԽԽՎ պատգամավոր Փոլ Գավանը Խորհրդարանական վեհաժողովում «Լաչինի միջանցքով ազատ և անվտանգ մուտքի ապահովում» խորագրով լսումների ժամանակ:
Պատգամավոր Գավանը ստացել է հատուկ մանդատ՝ խոսելու Լաչինի միջանցքում առկա իրավիճակի մասին, հետևաբար իր զեկույցում կենտրոնացել է այդ խնդրի վրա, առավել ևս, որ Լեռնային Ղարաբաղում առկա իրավիճակը բազմիցս քննարկման առարկա է դարձել ԵԽԽՎ մոտիթորինգային կոմիտեի նախորդ զեկույցներում։ Իր իսկ բնորոշմամբ՝ Գավանը տվյալ զեկույցով հետևողականություն ցուցաբերելու նպատակ է ունեցել։
«Ես նախապես ԵԽԽՎ միգրացիայի, փախստականների և տեղահանվածների հարցերով հանձնաժողովին խնդրել էի, որպեսզի ինձ համար ազատ և անվտանգ մուտք ապահովվեր դեպի Լաչինի միջանցք։ Հանձնաժողովն առաջարկեց այցելել Հայաստան և Ադրբեջան, որպեսզի անմիջականորեն ծանոթանայի Լաչինի միջանցքում առկա իրավիճակին։ Սակայն ժամանեցի միայն Հայաստան, որովհետև այդպես էլ Ադրբեջանի կողմից Լաչինի միջանցք այցելելու հրավեր չստացա։ Թեև Ադրբեջանի իշխանությունները պնդում են, որ այնտեղ հասնելու որևէ խնդիր չկա, այդուհանդերձ ես այպես էլ մուտքի հնարավորություն չստացա»,- ասել է Գավանը։
Նա Լեռնային Ղարաբաղում ապրող մարդկանցից ու կազմակերպություններից, բժշկական հաստատությունների ներկայացուցիչներից ստացել է հաղորդագրություններ, որ բուժառուները Հայաստան էին մեկնում բացառապես Լաչինի միջանցքով, սակայն մի քանի շաբաթ է, ինչ նրանցից շատերը զրկված են այդ հնարավորությունից։
«Ինչպե՞ս կարող է Ադրբեջանը մեզ համար ապահովել ազատ ու անվտանգ տեղաշարժ, եթե նման հնարավորությունից զրկված են Լեռնային Ղարաբաղի բուժառուները»,- տարակուսել է Գավանն իր զեկույցի առթիվ ԵԽԽՎ-ում կազմակերպված լսումների ժամանակ։
Եվրոպացի պատգամավորը հիշեցրել է, որ տևական ժամանակ Լաչինի միջանցքով տեղաշարժն արգելափակված էր այսպես կոչված ադրբեջանցի էկոակտիվիստների կողմից, ովքեր բողոքում էին, իրենց բնորոշմամբ, Լեռնային Ղարաբաղում հանքերի ապօրինի շահագործման դեմ, սակայն Գավանը նշել է, որ բողոքավորների մեջ կային ռազմական ստորաբաժանումների ներկայացուցիչներ։ Նրանցից ոմանք նաև «Գորշ գայլեր» ֆաշիստական խմբավորման անդամներ են։ Գավանի տեղեկացմամբ՝ այդ մասին փաստացի վկայել է նաև Մեծ Բրիտանիայի խորհրդարանի պատգամավոր Թիմ Լոթոնն ընթացիկ տարվա հունվարի 24-ին։
«Հայերի նկատմամբ թշնամանքը տարածվում է ամենաբարձր մակարդակով, Ադրբեջանի կառավարության կողմից։ Նախագահ Ալիևն իր հերթին Լեռնային Ղարաբաղի բնակիչներին վերաբերվում է որպես ատելի թշնամիների։ Մի քանի շաբաթ առաջ նա Լաչինում հարևան հայերին մեսիջ ուղարկեց՝ ասելով, որ հայկական բնակավայրերն իրենց դիտարկման տակ են և հայերը չպետք է մոռանան այդ մասին։ Ադրբեջանի խորհրդարանում էլ հայկական սփյուռքին համարել են Եվրոպայի մարմնին առաջացած քաղցկեղ։ Այս լեզուն միանշանակ անընդունելի է»,- հայտարարել է Լաչինում առկա իրավիճակին վերաբերող զեկույցի հեղինակը։
Նրա խոսքով՝ բոլոր շահագրգիռ կողմերը պետք է ամեն ինչ անեն, որպեսզի ձեռք բերեն բազմակողմ համաձայնություն, և Լաչինի միջանցքով ազատ տեղաշարժը վերականգնվի։ Ըստ նրա՝ այժմ անհրաժեշտություն է առաջացել հատուկ առաքելություն ուղարկել Լեռնային Ղարաբաղ, որովհետև նույնիսկ ԵԽԽՎ մարդու իրավունքների հանձնակատարը, իրավապաշտպան կազմակերպությունների անդամները, ՅՈՒՆԵՍԿՈ-ի ներկայացուցիչները չեն կարողանում այնտեղ այցելել։
«Ինչի՞ց է վախենում Ադրբեջանը, որ մենք ինչ-որ բան կտեսնե՞նք»,- հռետորական հարցադրում է արել Գավանը և կոչով դիմել Հայաստանին ու Ադրբեջանին՝ ավելի սերտորեն աշխատելու Եվրոպայի Խորհրդի հետ, ընդունելու հիմնարար փաստաթղթեր, որոնք կպաշտպանեն փոքրամասնությունների իրավունքներն ու ազգային ինքնությունը։ Ըստ նրա՝ առկա իրավիճակն անհանդուրժելի է, որովհետև Լաչինի միջանցքը տակավին արգելափակված է, ինչն ավելի է խորացնում հումանիտար ճգնաժամը։
Հակառակ ադրբեջանական բոլոր խոչընդոտումների՝ բանաձևն ընդունվեց։ Քվեարկությանը մասնակցած 67 պատվիրակներից 48-ը կողմ քվեարկեցին, 16-ը դեմ, 3-ը՝ ձեռնպահ։
Ինչպես արդեն տեղեկացրել ենք, Եվրոպայի խորհրդի խորհրդարանական վեհաժողովի (ԵԽԽՎ) լիագումար նիստի ընթացքում հրատապ ընթացակարգով ընթանում է «Լաչինի միջանցքով ազատ և անվտանգ մուտքի ապահովում» թեմայով քննարկումը։ Ելույթների համար երկար ժամանակ չտրամադրվեց։ Վեհաժողովն անցավ զեկույցի հետ կապված առաջարկությունների քննարկմանը, իսկ ներկայացվել են 62 առաջարկություններ։ Դրանց մեծամասնությունը ներկայացրել է Ադրբեջանը։
«Լաչինի միջանցքով ազատ և անվտանգ մուտքի ապահովում» թեմայով զեկույցի հեղինակ Փոլ Գավանն ասաց, որ այդ առաջարկությունների մեծամասնության ընդունման դեպքում ամբողջովին կփոխվի զեկույցի տրամաբանությունն ու բովանդակությունը, ուստի ԵԽԽՎ Միգրացիայի, փախստականների եւ տեղահանվածների հարցերով հանձնաժողովը դեմ է քվեարկել դրանց, հետևաբար կարիք չկա, որ դրանք առանձին-առանձին քննարկվեն Վեհաժողովում։ Սակայն Սամադ Սեիդովը պնդեց, որ դրանք քննարկվեն ու քվեարկվեն։
Ադրբեջանական պատվիրակության անդամները ցանկանում էին, որ զեկույցում էթնիկ հայեր բառակապակցությունը հանվի, հանվի Ստեփանակերտը, սակայն այս բոլոր առաջարկությունները չընդունվեցին։
Մյուս առաջարկությունը վերաբերում էր նրան, որ զեկույցից հանվի ազատ և անվտանգ տեղաշարժի բացակայություն բառերը։ Այս առաջարկությունը ևս չընդունվեց։ ԵԽԽՎ պատվիրակ Ստեփան Շեննախը հեգնանքով ասաց՝ ինչո՞ւ պետք է հանվի այս բառակապակցությունը, քանի որ եթե այդ ազատ տեղաշարժն ապահովված լիներ, այս քննարկումը չէր լինի և զեկույցի անհրաժեշտությունը ևս չէր լինի։
Ադրբեջանցիներին չհաջողվեց Լեռնային Ղարաբաղ անվանումը փոխարինել Ղարաբաղի շրջան բառակապակցությամբ։ Ըստ էության այս բովանդակությամբ մի քանի առաջարկություն կար, բոլորն էլ մերժվեցին։
Ի վերջո ԵԽԽՎ-ում հայկական պատվիրակության ղեկավար Ռուբեն Ռուբինյանի նյարդերը տեղի տվեցին ու հայտարարեց․ «Ադրբեջանի նպատակն է այսպիսով երկարաձգել գործընթացը, որպեսզի պատվիրակները հոգնեն ու դուրս գան դահլիճից, որպեսզի ի վերջո զեկույցը չընդունվի»։
Բոլոր այս առաջարկություններին ԵԽԽՎ Միգրացիայի, փախստականների եւ տեղահանվածների հարցերով հանձնաժողովը դեմ էր, նույնիսկ հանձնաժողովի նախագահ Ալեքսեյ Գոնչարենկոն ամեն առաջարկության մասին խոսելիս հեգնանքով հայտարարում էր, թե նորություն ասած չի լինի, եթե ասի, որ հանձնաժողովը դեմ է այս առաջարկություններին։
Ադրբեջանական պատվիրակության անդամները ցանկանում էին, որ զեկույցում ավելացվի, թե իբր վեհաժողովը ողջունում է Ադրբեջանի կողմից հատուկ ներկայացուցչի նշանակումը՝ իր տարածքում ապրող հայերի հետ երկխոսություն ծավալելու համար և խրախուսում է այդ երկխոսության հետագա շարունակությունը՝ նրանց իրավունքների և անվտանգության ապահովման նպատակով։ Սակայն այս առաջարկությունն էլ չընդունվեց։
Նաև ուզում էին, որ զեկույցում ներառեն հետևյալը․ «Վեհաժողովը նշում է, որ Ադրբեջանը սահմանային անցակետ է տեղադրել Հայաստանի հետ միջպետական սահմանին՝ լիովին համապատասխանելով միջազգային պրակտիկային, և այն ապահովում է բոլոր անհրաժեշտ պայմանները տեղի հայ բնակիչների՝ երկու ուղղություններով տեղաշարժվելու համար»։
Հակառակ ադրբեջանական բոլոր խոչընդոտումների՝ բանաձևն ընդունվեց։ Քվեարկությանը մասնակցած 67 պատվիրակներից 48-ը կողմ քվեարկեցին, 16-ը դեմ, 3-ը՝ ձեռնպահ։
