Ադրբեջանը 180-ից 151-րդն է «Լրագրողներ առանց սահմանների» մամուլի ազատության ինդեքսում՝ զիջելով Պակիստանին, Լիբիային և Սուդանին։ «Նախագահ Իլհամ Ալիևը ոչնչացրել է բազմակարծության ցանկացած երևույթ։ Լրագրողները, ովքեր դիմադրում են ոտնձգություններին, շանտաժին կամ կաշառակերության փորձին, բանտ են նետում անհեթեթ պատրվակներով», - եզրափակում է համաշխարհային մամուլի ազատության վերաբերյալ վերջին հետազոտությունը։

Այն անկախ լրագրողները, ովքեր չեն ձերբակալվել, գտնում էին, որ հրապարակելու իրենց կարողությունը սահմանափակված էր աճող տնտեսական սահմանափակումներով: Օրինակ՝ Ադրբեջանից դուրս բարեգործական դրամաշնորհներ ստանալը քրեականացվել է 2014 թվականին, սակայն իշխանամետ լրատվամիջոցները, ընդհակառակը։ Ըստ «Լրագրողներ առանց սահմանների»՝ նրանք ստանում են դրամական բոնուսներ և սուբսիդիաներ, երբեմն՝ կաշառք։

Ընտրողների ենթադրյալ կեղծիքների և ոստիկանության համատարած բռնությունների ֆոնին իշխանությունը զավթելուց 20 տարի անց Ալիևն ավելի շատ շահագրգռված է միջազգային մակարդակով պատկառելի դեմք ներկայանալով: Երկիրը հյուրընկալել է «Եվրատեսիլ» երգի մրցույթը 2012 թվականին, Եվրոպական խաղերը՝ 2015 թվականին, և այս նոյեմբերին կհյուրընկալի ՄԱԿ-ի հաջորդ գլոբալ գագաթնաժողովը՝ կլիմայի փոփոխության վերաբերյալ՝ Cop29: Նման հավակնությունները ռիսկի են դիմում ավելի մեծ ուշադրություն հրավիրել մարդու իրավունքների խախտումների վերաբերյալ մտահոգությունների վրա: ԵԽԽՎ-ն արդեն քվեարկել է ադրբեջանական պատվիրակության մանդատը մերժելու օգտին՝ պատճառաբանելով, որ վերջինս չի կատարել նույնիսկ մարդու իրավունքների հիմնարար բարեփոխումները։

«Շատ լուրջ մտահոգություններ են մնում ազատ և արդար ընտրություններ անցկացնելու Ադրբեջանի կարողության, իշխանությունների տարանջատման, գործադիր իշխանության նկատմամբ օրենսդիր մարմնի թուլության, դատական ​​իշխանության անկախության և մարդու իրավունքների հարգման վերաբերյալ», - ասել է ԵԽԽՎ բանաձեւի ներկայացուցիչը։

Մի կազմակերպության համար, որը միլիոնավոր եվրո է նվիրաբերել Ադրբեջանի ոստիկանական ուժերի բարեփոխման և կատարելագործման համար, նման հայտարարությունը կարող է թվալ ձախողման խոստովանություն: Արգելված պատմությունները բացահայտել են, որ 2014 թվականից ի վեր Եվրոպայի խորհուրդը ավելի քան 23 միլիոն եվրո է վճարել Ադրբեջանում քրեական արդարադատության բարեփոխումների տարբեր ծրագրերի համար:

Եվրոպայի խորհրդի դիրքորոշումը վերջինն է ամբողջ մայրցամաքում իշխանությունների կողմից ձեռնարկված գործողությունների շարքից: Բրիտանական դատարանները վերջերս հավանություն տվեցին ադրբեջանական լվացքատանը առնչվող միջոցների առգրավմանը։ Գերմանացի և իտալացի քաղաքական գործիչներն «խավիարային դիվանագիտության» կոռուպցիոն գործերով դատապարտվել կամ մեղադրվել են Ադրբեջանից կաշառք ստանալու մեջ։

Ադրբեջանում վաղը՝ փետրվարի 7-ին, տեղի կունենան արտահերթ նախագահական ընտրություններ։

Դրանք պետք է տեղի ունենային 2025 թվականին, սակայն ավելի շուտ նշանակվեցին՝  Լեռնային Ղարաբաղի կարգավիճակի փոփոխության պատճառով։

Ո՞վ է պայքարելու պետության ղեկավարի պաշտոնի համար և ինչն է ուշագրավ այս ընտրություններում

Ադրբեջանում պատրաստվում են արտահերթ նախագահական ընտրություններ անցկացնել չորեքշաբթի օրը՝ փետրվարի 7-ին։ Երկրի պատմության մեջ առաջին անգամ դրանք կանցկացվեն նաև  Ղարաբաղում։

Պետության ղեկավարի պաշտոնին հավակնում են յոթ թեկնածուներ, թեև դիմորդները շատ ավելի շատ են եղել՝ 17 անձ։ Նրանցից տասը չեն հավաքել 40 հազար ձայն, որն անհրաժեշտ է գրանցման համար՝ ի պաշտպանություն իրենց։

Արմատական ընդդիմությունը՝ ի դեմս «Ադրբեջանի ժողովրդական ճակատ» և «Մուսավաթ» կուսակցությունների, ինչպես և 2018 թվականին, հրաժարվեց մասնակցել ընտրություններին` պատճառաբանելով քաղաքական մրցակցության պայմանների բացակայությունը։ Սակայն շատ փորձագետներ այս որոշումը կապում են ընդդիմության՝ ակնհայտորեն ձախողման դատապարտված քայլերի հետ:

Փորձագետների միաձայն կարծիքով՝ Բաքվի բռնապետ Իլհամ Ալիևը, որն ընտրություններին մասնակցում է 5-րդ անգամ, նախագահական մրցավազքի անվիճելի ֆավորիտ է։ Վերլուծաբանները չեն կասկածում, որ 62-ամյա Ալիևը, ով պետության առաջին դեմքի 20 տարվա փորձ ունի, մրցակցությունից դուրս է։ Նրա ժողովրդականությունը երկրում այս շրջանում շատ բարձր է, քանի որ վերջինս դեռ վայելում է ղարաբաղյան 44-օրյա պատերազմի ստոր հաղթանակի փառքի դափնիները:

Ովքեր են Ալիևի մրցակիցները

Ալիևի վեց մրցակիցներից հինգը առնվազն մեկ անգամ մասնակցել են նախագահական ընտրություններին։ Նրանցից ամենափորձառուն պատգամավոր և «Ադրբեջանի միացյալ ժողովրդական ճակատ» կուսակցության առաջնորդ Գուդրաթ Հասանգուլիևն է։ Նրա համար, ինչպես Ալիևի համար, սա հինգերորդ ընտրությունն է։ Ճիշտ է, ոչ մեկում նա չի հավաքել 3 տոկոսից ավելի ձայն։

58-ամյա Հասանգուլիևը խոստանում է ընտրվելու դեպքում ինը ամսվա ընթացքում ընդունել նոր սահմանադրություն, որը նախատեսում է անցում կատարել խորհրդարանական հանրապետության, վերականգնել ավելի քան 20 տարի առաջ չեղարկված օրենսդիր մարմնի ընտրությունների համամասնական համակարգը և դրա հիման վրա խորհրդարանական ընտրություններ անցկացնել 2025 թվականի փետրվարին։ Նա նաև անհրաժեշտ է համարում նախագահի պաշտոնավարման ժամկետը սահմանափակել հինգ տարով՝ նրան տալով հանդիսավոր անձի կարգավիճակ, իսկ գործադիր իշխանությունը վերապահել վարչապետին։

52-ամյա պատգամավոր, ինքնառաջադրված թեկնածու Զահիդ Օրուջը նախագահական ընտրություններին մասնակցում է երրորդ անգամ, նրա ամենաբարձր արդյունքը կազմել է ձայների 3,12 տոկոսը։

«Մեծ արարում» կուսակցության առաջնորդ Ֆազիլ Մուստաֆան առաջադրվում է երկրորդ անգամ՝ առաջին անգամ դրանց մասնակցելով 2008 թվականին:  58-ամյա պատգամավորը նախատեսում է կենտրոնանալ կրթական բարեփոխումների և ժողովրդագրական խնդիրների վրա:

Ընթացիկ ընտրությունները երկրորդն են Ադրբեջանի Լիբերալ-դեմոկրատական կուսակցության նախկին ղեկավար, 54-ամյա Ֆուադ Ալիևի համար։ Ընտրվելու դեպքում նա մտադիր է հայտարարել Ադրբեջանի չեզոք կարգավիճակի մասին, արագացնել երկրի մուտքը Շանհայի համագործակցության կազմակերպություն, Եվրասիական տնտեսական միություն և BRICS, և նախաձեռնել դուրս գալ ՎՈՒԱՄ-ից՝ տարածաշրջանային կազմակերպությունից, որը ստեղծվել է 1997 թվականին Վրաստանի, Ուկրաինայի, Ադրբեջանի և Մոլդովայի կողմից։ 

«Ազգային ճակատ» կուսակցության 52-ամյա առաջնորդ Ռազի Նուրուլլաևը 2018 թվականի ընտրություններում Իլհամ Ալիևի մրցակիցն էր։ Նրա ընտրական ծրագիրը ներառում է լայնածավալ սոցիալական բարեփոխումներ, իսկ արտաքին քաղաքականության մեջ նա հանդես է գալիս Թուրքիայի և Պակիստանի հետ քաղաքական, տնտեսական և ռազմական կապերի ամրապնդման օգտին: Նրա ծրագրի մեկ այլ կետ է Կասպից ծովի ափին հսկա զբոսաշրջային համալիրի կառուցումը` «Ադրբեջանական Անթալիան»:

Ընթացիկ ընտրարշավում միակ դեբյուտանտը Մեծ Ադրբեջան կուսակցության առաջնորդ Էլշադ Մուսաևն է։

Ինչպիսի արդյունքներ են ակնկալվում

Ադրբեջանի Սահմանադրության համաձայն՝ ընտրված է համարվում այն թեկնածուն, ում օգտին քվեարկել է քվեարկությանը մասնակցած ընտրողների կեսից ավելին։ Անցած ընտրություններում Իլհամ Ալիևին պաշտպանել է ընտրողների 86,22 տոկոսը՝ 74,5 տոկոս մասնակցոողներից:

Ընդհանուր առմամբ, ընտրարշավը, որն այս անգամ տևում է ընդամենը 22 օր, ընթանում է աննախադեպ հանգիստ հունով։ Փորձագետները կանխատեսում են, որ գործող նախագահը մեծ տարբերությամբ կհաղթի իր մրցակիցներին, իսկ ընդդիմությունը, որը սովորաբար ակտիվ էր նախընտրական շրջանում, այս անգամ ոչ մի հանրահավաք չի անցկացրել։

Ավանդաբար, Ադրբեջանում նախագահական ընտրություններին մասնակցությունը բարձր է. 2008, 2013 և 2018 թվականներին այն գերազանցել է 70%-ը։

Ադրբեջանի Կենտրոնական ընտրական հանձնաժողովի տվյալներով՝ քվեարկության ընթացքին կհետևի շուրջ 85 հազար տեղական դիտորդ քաղաքական կուսակցություններից և քաղաքացիական հասարակության ներկայացուցիչներ։ Ինչպես նշել է Կենտրոնական ընտրական հանձնաժողովի ղեկավար Մազախիր Պանախովը, յուրաքանչյուր ընտրատեղամասում կա մինչև 15 մարդ։

Գրանցվել է նաև շուրջ 800 միջազգային դիտորդ։ Երկրի կառավարության հրավերով ընտրական գործընթացի մշտադիտարկումն իրականացնում են ԵԱՀԿ Ժողովրդավարական հաստատությունների և մարդու իրավունքների գրասենյակի (ԺՀՄԻԳ) առաքելությունները: