Հարգելի գործընկերներ և ընկերներ

 

Մեզ համար այս շատ դժվար պահին, երբ ընդամենը մի քանի օր առաջ պայմանագիր կնքվեց Արցախի պատերազմում հրադադարի մասին, երբ մենք սգում ենք պատերազմում զոհված հազարավոր զինծառայողների և խաղաղ բնակիչների համար, մենք` Թամանյանի անվան ճարտարապետության ազգային թանգարան-ինստիտուտի աշխատողներս, ինչպեսև մոլորակի բոլոր քաղաքակիրթ մարդիկ, ծայրաստիճան անհանգստացած ենք պատերազմի ընթացքում ավերված քաղաքների ու գյուղերի ճակատագրով, այդ թվում Ադրբեջանի ենթակայության տակ անցած, հայկական ճարտարապետության ունիկալ, եզակի հուշարձանների ճակատագիրով:

 

Համաշխարհային նշանակության ճարտարապետական ​​հուշարձանները կարող են ոչնչացման վտանգի տակ հայտնվել: Այդ կոթողները հայ միջնադարյան ճարտարապետության արցախյան դպրոցի հուշարձաններ են, որոնք կարևոր են ոչ միայն հայ ճարտարապետության զարգացման պատմության ուսումնասիրման համար, այլև համաշխարհային քրիստոնեական արվեստի զարգացման շղթայի օղակներ են:

 

Սա Ծիեռնավանքի վաղ քրիստոնեական բազիլիկն է, որը եզակի է իր ծավալային-տարածական կազմով և բնութագրական հատկություններով: Վաղ միջնադարյան եկեղեցի Վանքասարում: Գրիգոր Լուսավորչի կողմից հիմնադրված Ամարաս վանքը, որտեղ գտնվում է նրա թոռան՝ Սբ Գրիգորիսի գերեզմանը: Դադիվանքը, որը հիմնադրել է Սուրբ Դադին՝ Թադեոս առաքյալի աշակերտը, 1-ին դարում հիմնադրված Տիգրանակերտ քաղաքը և բազմաթիվ այլ կառույցներ, որոնցից յուրաքանչյուրն իր տեսակով եզակի է:

 

Մեզ համար ծայրաստիճան մտահոգիչ է տխուր նախադեպը՝ Ադրբեջանի Նախիջևան նահանգում (Նախիջևան) հայկական գերեզմանատանը գտնվող, ավելի քան 10 հազար խաչքարերի ոչնչացումը, որն աշխարհի միջնադարյան խաչքարերի ամենամեծ գերեզմանատունն էր:

 

Ադրբեջանի իշխանությունները խաչքարերը ոչնչացրին 2005-ին: Այդ ժամանակ մնացած բոլոր գերեզմանաքարերը ջարդուփշուր եղան ծանր շինարարական տեխնիկայի միջոցով, իսկ դրանց բեկորները նետվեցին Արաքս գետը, գերեզմանատան տարածքը վերածվեց  հրաձգարանի:

 

Ըստ ռուս գիտնական Պոնոմարյովի. «Իր պատմության ընթացքում հայ մշակույթի հուշարձանները, ղարաբաղահայության անցյալ սերունդների հոգևոր ժառանգությունը չի ենթարկվել այնպիսի բացահայտ թալանի և ոչնչացման, ինչպես դա տեղի ունեցավ ԽՍՀՄ տարիներին, երբ Արցախը Ադրբեջանի կազմում էր (1923-1991թթ․)»:

 

Հնագետը գրում է. «Հայերի  մշակույթի հուշարձանների անտեսումն անտիկ շրջանից մինչև 19-րդ դար ծառայել է մեկ նպատակի՝ ստեղծել խաբուսիկ կարծիք, որ մինչև 18-րդ դարը Լեռնային Ղhարաբաղը հայերով բնակեցված չի եղել»:

 

Ադրբեջանը կստանա Արցախի մի քանի շրջան: Ստանալու է նաև հանրապետության մշակութային կենտրոն Շուշի քաղաքն իր հանրահայտ Քրիստոս Փրկչի տաճարով (Ղազանչեցոց), որը երկու անգամ ռմբակոծվել է նրանց կողմից։ Վանդալիզմի դրսևորումներն արդեն առկա են տաճարի վրա: Ով կպահպանի համամարդկային այդ արժեքները։

 

Քիչ բան է հայտնի մեկ այլ տաճարի` Կանաչ եկեղեցու ճակատագրի մասին, որը նույնպես ենթարկվել էր հրթիռակոծման։

 

Գրավված տարածքներում տեղակայված են վաղ միջնադարյան եկեղեցիներ. Արցախի հին երկրում քրիստոնեության հաղթանակի վկաներ, վանական համալիրներ, որոնք ներառում են ոչ միայն եկեղեցական շենքեր, այլ նաև զանգակատներ, գրադարաններ, աստվածաբանական դպրոցներ, սեղանատներ, աղբյուրներ, գավիթներ և ժամատներ, որոնք հարուստ են և բազմազան: 

 

Մենք բոլոր հիմքերն ունենք անհանգստանալու, որ այդ հուշարձանները մնում են ծայրահեղ վտանգի գոտում՝ չնայած ռուսական խաղաղապահ ուժերի ներկայությանը:

 

Նվազագույնը, որ կարող է պատահել հայկական այդ հուշարձանների հետ այն է, որ նրանք կհայտարարվեն ալբանացի (նման փորձեր արդեն արվում են), բայց սա անհանգստության միակ պատճառը չէ։

 

Մենք դիմում ենք ձեզ, հարգելի գործընկերներ, ինչպես նաև բարի կամքի բոլոր մարդկանց. Միացեք ձեր ձայնին՝ բողոքելով ընդդեմ հնարավոր նոր մշակութային ցեղասպանության: Արցախի հայկական եկեղեցիների ճարտարապետությունը, որն ընդգրկվել է համաշխարհային ճարտարապետության պատմության մեջ, ոչնչացման սպառնալիքի տակ է: