Ադրբեջանի կողմից էթնիկ հայկական անկլավի արագ գրավումը հումանիտար ճգնաժամի պատճառ դարձավ: Տարածքի 120,000 բնակիչների մեծ մասը փախչում է Հայաստան՝ էթնիկ զտումների սպառնալիքի պատճառով: Միջազգային հանրությունը պետք է շտապ ապահովի խաղաղ բնակիչների անվտանգությունը, որոնք երկար ժամանակ եղել են այս պատերազմի հիմնական զոհերը։ Առավել հրատապ է Հարավային Կովկասի տարածաշրջանում խաղաղության հրամայականը՝ այս հակամարտության բազմաթիվ բաց վերքերի շուրջ բանակցությունները վերականգնելու համար: Ցանկացած նման դիվանագիտություն կպահանջի ազդեցություն Ադրբեջանի վրա, և դրան հասնելու ճանապարհը կարող է լինել ԱՄՆ-Թուրքիա գործընկերությունը: Այս եզրակացությանն են հանգել Խաղաղության ամերիկյան ինստիտուտի (USIP) հրապարակման հեղինակները։
«Քաղաքացիներին պաշտպանելու առաքելություն տանող մեկ քայլ կարող է լինել Եվրամիության՝ սահմանների մոնիտորինգի առաքելությունը, որը ստեղծվել է փետրվարին եւ դիտորդներ է տեղակայել միայն Ադրբեջանի հետ սահմանի հայկական կողմում: Իսկական քաղաքացիական պաշտպանության առաքելությունը կպահանջի ավելի շատ ռեսուրսներ և մուտք դեպի հակամարտության ողջ գոտի՝ ինչպես ուղղակիորեն, այնպես էլ այն ժամանակ, երբ Ադրբեջանը Լեռնային Ղարաբաղում հաստատում է իր սեփական իշխանությունը: Այդ առաքելությանը Ադրբեջանի համաձայնությունը ստանալու համար կպահանջվի իրական ազդեցություն նրա կառավարության վրա։
Նույն ազդեցությունը կարծես թե անհրաժեշտ է ցանկացած իրական բանակցությունների համար՝ խաղաղ համաձայնության հասնելու համար: Վերջին ամիսներին Եվրամիությունը պարբերաբար հանդիպումներ է ունենում Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևի և Հայաստանի վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանի հետ, իսկ ԱՄՆ-ում բանակցություններ են ընթանում երկրների արտգործնախարարների միջև։ Առայժմ Եվրամիությունը ծրագրում է հոկտեմբերի 5-ին Իսպանիայում կրկին մի տեղում հավաքել Ֆրանսիայի նախագահ Էմանուել Մակրոնին, Գերմանիայի կանցլեր Օլաֆ Շոլցին, Փաշինյանին և Ալիևին։
Եվրամիության և Միացյալ Նահանգների (նախկինում ԵԱՀԿ-ի) միջնորդությամբ բանակցությունների անարդյունավետությունը կարծես հուշում է, որ արևմտյան կառավարություններին կամ հաստատություններին չի հերիքում ազդեցությունը՝ համոզելու կողմերին բավական լուրջ բանակցություններ վարել և հաշվի առնել զիջումների անխուսափելի ցավալի հետևանքները՝ հանուն իրական առաջընթացի՝ կայուն խաղաղության համաձայնագրի հասնելու ճանապարհին: Քանի որ Ադրբեջանը այժմ ռազմական առումով վերելք է ապրում, ցանկացած միջնորդական ջանք կարիք է ունենալու գործընկերոջ, որն ազդեցություն կունենա Ադրբեջանի կառավարության ներսում: Սա հուշում է ԱՄՆ-ի լուրջ մոտեցում Թուրքիայի նկատմամբ, որը երկար ժամանակ եղել է Ադրբեջանի մերձավոր դաշնակիցը։
Թուրքիան նաև հնարավորություն չունի ինքնուրույն հանդես գալ որպես միջնորդ, քանի որ նրա միջամտությանը հայերը չեն հավատա: Ինչպես Եվրամիությունը, Թուրքիան միայն փոքր ներկայություն ունի հակամարտության գոտուց ոչ հեռու. մոտ 60 զինվորականներ տեղակայված են ռուսական կոնտինգենտի հետ համատեղ մոնիտորինգի կենտրոնում Լեռնային Ղարաբաղի հետ սահմանից 14 մղոն դեպի արևելք:
Միացյալ Նահանգները և Թուրքիայի եվրոպացի գործընկերները պետք է Էրդողանին մղեն գործելու այն հայտարարություններին համապատասխան, որոնք նա արել է հակամարտության վերաբերյալ և իր պրագմատիկ դիվանագիտությանը զուգահեռ՝ մայիսի վերջին նախագահի պաշտոնում վերընտրվելուց հետո:
Վերջին ամիսներին Էրդողանը բանակցություններ է վարել լարվածությունը նվազեցնելու և հարաբերությունները կարգավորելու հին հակառակորդներ Իսրայելի և Թուրքիայի վաղեմի ոխերիմ հակառակորդ Հունաստանի հետ: Այս ամիս նա ՄԱԿ-ի Գլխավոր ասամբլեայում ասաց, որ Ուկրաինայում պատերազմը «աշխարհում հաղթողներ և պարտվողներ չի ունենա», սկզբունք, որը նա կարող է կիրառել հայ-ադրբեջանական հակամարտությունում:
Մի քանի օր առաջ նա հանդիպել էր Ալիևի հետ և հնչեցրել այն միտքը, որ խաղաղ բնակիչները պետք է պաշտպանված լինեն, թեև Ադրբեջանին ուղղված նրա շնորհավորանքը մինչ այժմ քննադատություն չի պարունակել: «Ես շնորհավորում եմ սիրելի Ադրբեջանին… հակաահաբեկչական գործողության մեջ ունեցած պատմական հաջողության համար»,- այս շաբաթ թուրք լրագրողներին ասել էր նա:
Էրդողանն օգտագործում է «մեկ ազգ, երկու պետություն» կարգախոսը՝ ընդգծելու իր աջակցությունը Ադրբեջանին և ընդգծելու այդ քաղաքականությունը որպես ազգայնական կոչ, որը նրան 20 տարի իշխանությունից հետո երրորդ ժամկետով դարձրեց երկրի նախագահ։ Ադրբեջանը ազդեցություն ունի Էրդողանի կառավարության վրա՝ մասամբ նրա մշակութային և պատմական կապերի քաղաքական հզորության, մասամբ՝ թուրքական տնտեսության մեջ Ադրբեջանի մեծ ներդրումների շնորհիվ։
Իսկապես, մինչ Էրդողանը 2009 և 2021 թվականներին Հայաստանի հետ հարաբերությունների կարգավորման տարբերակներ էր ուսումնասիրում, Ադրբեջանի հակազդեցությունն այդ գաղափարին ստիպեց Թուրքիային նահանջել: Սակայն Թուրքիան և Հայաստանը փոխադարձ տնտեսական շահեր ունեն իրենց հարաբերությունները կարգավորելու հարցում։ Հայաստանի վարչապետ Փաշինյանը Էրդողանի (նաև ԱՄՆ-ի համար) ավելի ցանկալի գործընկեր է, քան ավելի ռուսամետ որեւէ հայ առաջնորդ։ Հետևաբար, ԱՄՆ-ի և Թուրքիայի կառավարությունները կիսում են իրական շահերը Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև խաղաղ գործընթացն առաջ մղելու հարցում։
Անցյալ տարի Եվրամիության՝ ավելի շատ ադրբեջանական գազ գնելու գործարքը և նրա միաժամանակյա լռությունը Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտության վերաբերյալ նյարդայնացրել են Հայաստանին, որի պատճառով ԱՄՆ-ն, այլ ոչ թե ԵՄ-ն է համարվում հակամարտության կարգավորման կենսունակ նախաձեռնող:
Այս ճանապարհը դժվար է լինելու, և բանակցային կարգավորումը ցավոտ քայլեր է ենթադրելու հատկապես այս փուլում Հայաստանի համար։ Սակայն խոշոր դիվանագիտական նախաձեռնությունը, որն առաջին հերթին կենտրոնանում է անվտանգության, արդարության և այս պատերազմի զոհերի ապաքինման վրա, միակ ճանապարհն է դեպի խաղաղ հարավկովկասյան տարածաշրջան: Իսկ սկսելու լավագույն տարբերակը ամերիկա-թուրքական խոսակցությունն է», - ասված է Խաղաղության ամերիկյան ինստիտուտի (USIP) հրապարակման մեջ:
