Արցախի պատվիրակությունը Հայաստանի Հանրապետության վարչապետի, Ազգային ժողովի նախագահի, Արտաքին գործերի նախարարի Անվտանգության խորհրդի քարտուղարի հետ հանդիպումների ընթացքում տեղեկություններ է ստացել վերջին մեկ-մեկուկես ամիսների զարգացումների, հանդիպումների, Հայաստան այցելած տարբեր պաշտոնատար անձանց բարձաձայնած խնդիրների վերաբերյալ, որը հիմք է հանդիսացել եզրակացություններ անելու և հասկանալու ընդհանուր առմամբ Ղարաբաղյան խնդրի հետ կապված ինչ տեսակետներ են հնչում կամ քննարկվում միջազգային հարթությունում:
Այս մասին Արցախի հանրային հեռուստատեսության հետ հարցազրույցի ընթացքում տեղեկացրեց Արցախի Հանրապետության նախագահ Արայիկ Հարությունյանը:
«Հասարակությանը պետք է ներկայացնենք իրականությանը, որի մեջ մեկ-մեկ լինում են այնպիսի թեմաներ, որոնք հաճելի չեն, բայց մենք պարտավոր ենք հաշվի առնել այդ ամենը: ԱՄՆ-ի, Եվրոպայի ակտիվությունը Ադրբեջան-Հայաստան հարաբերությունների կամ խաղաղության պայմանագրի հետ են կապված: Մեզ համար պարզ է , որ Ադրբեջանի նախագահի և Հայաստանի Հանրապետության վարչապետի հետ Շառլ Միշելի, Մակրոնի հեռախոսազրույցների ու բազմաթիվ հանդիպումների քննարկման ժամանակ նաև արծարծվում է Ղարաբաղյան խնդիրը: Եթե մինչև պատերազմը տարածաշրջանի գլխավոր թեման եղել է իրենց ձևակերպմամբ՝ Ղարաբաղյան կոնֆլիկտ, իսկ մեզ համար՝ Արցախի Հանրապետության կարգավիճակի և ապագայի հարցը, ապա այսօր տարածաշրջանային գլխավոր խնդիրը դարձել են Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև կոնֆլիկտները, մարտական գործողությունները, քննարկվող թեմաները: Այդ առումով մենք սթափ պետք է գնահատենք իրավիճակը մեզ համար նախընտրելի կամ հեռանկարային քաղաքական կուրսը որոշելու և դրանով առաջնորդվելու համար՝ առանց շեղվելու Արցախի ժողովրդի ինքնորոշման իրավունքի միջազգային նորմից, որը քննարկման ենթակա չէ»,-նշել է Արայիկ Հարությունյանը՝ հավելելով, որ ցանկացած հանդիպման ընթացքում նշվում է, որ Արցախի ժողովրդի ինքնորոշման իրավունքը քննարկման ենթակա չէ:
Ըստ Արցախի նախագահի՝ Երևանում ունեցած հանդիպումներից Արցախի պատվիրակությունը բավականին ինֆորմացված է վերադարձել:
«Չնայած ինձ համար պարզ էր, քանի որ ամենօրյա օպերատիվ կապ ունեի և ՀՀ վարչապետի հետ, և Արտաքին գործերի նախարարի, անհրաժեշտության դեպքում նաև Անվտանգության խորհրդի քարտուղարի հետ, որովհետև նրանք այն պաշտոնատար անձինք են, ովքեր իրականացնում են բանակցությունները»,-ասել է Հարությունյանը:
Արցախի Հանրապետության նախագահ Արայիկ Հարությունյանն ընդգծում է, որ 44-օրյա պատերազմի հետևանքները շատ ծանր էին, սակայն կարողացել են պաշտպանել Արցախի Հանրապետությունը և վերահաստատում է դիրքորոշումը, որ Արցախը չի կարող լինել Ադրբեջանի կազմում:
«Դե ֆակտո Արցախի Հանրապետությունն այսօր կա: Մենք շարունակում ենք ղեկավարվել մեր պետության մայր օրենքով՝ Սահմանադրությամբ, օրենքներով: Երկիրն իրավական առումով ապրում է նույն տրամաբանությամբ, իհարկե, ունենալով մարդկային ու տարածքային մեծ, ցավալի կորուստներ: Այդ պատճառով պատկերացնել Արցախն այլ կարգավիճակում, անհնար է: Դե ֆակտո անկախությունը չի քննարկվում: Իհարկե, մենք գիտակցում ենք, որ դե յուրե ճանաչման համար մեծ ճանապարհ ունենք անցնելու, պայքարելու՝ տարիներ, տասնամյակներ: Պայքարը պետք է շարունակել միջազգային հարթակներում՝ տարբեր բարեկամ ու ժողովրդավարությունը, մարդու իրավունքները հարգող երկրների հետ»,-ասաց Հարությունյանը:
Նրա խոսքով՝ միջազգային խաղացողները, որոնք այսօր փորձում են Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև խաղաղության պայմանագրի հարցում իրենց ծառայությունները մատուցել, Արցախյան խնդիրը ստորադասում են և այնքան էլ նպաստավոր առաջարկներ չեն ներկայացնում:
«Բայց դա չի խանգարում մեզ՝ իրացնելու ազգերի ինքնորոշման ՄԱԿ-ի կանոնադրության կարևորագույն նորմը: Պետք է նշեմ, որ Արցախն անկախացել է Խորհրդային Միության Սահմանադրության, օրենքների, միջազգային իրավունքի համապատասխան, և մենք դա զիջելու որևէ ցանկություն չունենք: Արցախի ազատագրական պայքարը, որն այսօր ինքնորոշման իրավունքի ձևով ենք արտահայտում, 20,30 տարվա չէ, և մենք շատ իմաստուն պետք է լինենք այդ պայքարը վերջնակետին հասցնելու համար: Մենք պայքարելու ենք ինքնորոշման իրավունքն իրացնելու համար, և պետք է նշեմ, որ այն, ըստ ՄԱԿ-ի կանոնադրության, չի ստորադասվում տարածքային ամբողջականությանը»,-հավելեց Արցախի նախագահը:
Անդրադառնալով հարցին, թե Արցախի համար ի՞նչ նշանակություն կարող է ունենալ Պրահայի քառակողմ հանդիպման արդյունքում ընդունված հայտարարությունը՝ Հայաստանի ու Ադրբեջանի կողմից միմյանց տարածքային ամբողջականությունը ճանաչելու վերաբերյալ, Արայիկ Հարությունյանը համոզմունք հայտնեց, որ որևէ պայմանագիր չի կարող կանխորոշել Արցախի ապագան:
«Տարածքային ամբողջականության նորմը գերակա չէ ազգերի ինքնորոշման իրավունքի նկատմամբ, և մեր պայքարը հենց այդ շրջանակներում է լինելու: Մենք որպես հայ ևս շահագրգռված ենք Հայաստանի Հանրապետության կայունության , Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև հարաբերությունների առումով , բայց արցախահայերի ինքնորոշման իրավունքը չի կարող ստորադասվել կամ այդ պայմանագիրը չի կարող խոչընդոտել մեր պայքարին»,-ընդգծեց Արցախի նախագահը:
Անդրադառնալով Ադրբեջանի հետ շփումներին Արցախի նախագահ Արայիկ Հարությունյանն ասել է, որ Արցախի և Ադրբեջանի միջև շփումները սկսվել են 2020 թվականի նոյեմբերի 9-ից հետո, որի արդյունքում այդ ծանր օրերին լուծվել են ամենակարևորը անհայտ կորածների, իսկ այնուհետև՝ ենթակառուցվածքների հետ կապված խնդիրները:
«Մենք պետք է գիտակցենք այն խնդիրները, որոնք կապված են հոսանքի, գազի մատակարարման, կապի ու նոր ճանապարհի հետ: Բոլոր հանդիպումները, որոնք տեղի են ունենում, խաղաղապահների ներկայությունը միշտ պարտադիր է: Շփումներն առանց նրանց տեղի չեն ունեցել և չեն ունենալու: Ինչ վերաբերում է քաղաքական շփումներին կամ բանակցություններին, ապա այստեղ մենք պետք է որոշում կայացնենք քաղաքական ուժերի հետ՝ արդյոք ընդունում ենք այդ առաջարկությունները, ի՞նչ լիազորություններ են ունենալու բանակցողները կամ այդ հանդիպման մասնակիցները: Այս հարցում դեռ որևէ հստակեցում չունենք: Պետք է գնահատենք, թե դա ինչ է տալու մեզ: Եթե մենք դրանով կարողանալու ենք շարունակել պահպանել մեր դե ֆակտո անկախությունը, խաղաղությունը, կայունությունը, ինչպես նաև մեզ համար կենսական նշանակության հարցեր քննարկել և լուծել, ապա իհարկե, պարտավոր ենք անել՝ չզիջելով մեր ինքնորոշման իրավունքն ու կասկածի տակ չդնելով անկախության ճանապարհը»,- ասաց Հարությունյանը:
Հաշվի առնելով Ռուսաստանի Դաշնության ներդրումը պատերազմը կագնեցնելու հարցում և հետպատերազմյան երկու տարիներին խաղաղապահ առաքելության նշանակությունը Արցախի վերականգնման գործընթացում՝ Արցախի նախագահ Արայիկ Հարությունյանը հայտարարել է, որ չի պատկերացնում Արցախի ապագան առանց Ռուսաստանի Դաշնության ներկայության:
Նախագահ Հարությունյանը, հատկապես ներկա աշխարհաքաղաքական իրողություններում, երբ Արցախի համար կարևոր խնդիր է անկախությունն ու ինքնորոշման իրավունքը, կարևորել է Ռուսաստանի Դաշնության դերակատարությունը որպես դրանց երաշխավոր:
«Կարող է հարց առաջանալ այն մասին, որ պարբերաբար Հայաստանի և Արցախի իշխանությունները հայտարարում էին՝ Արցախի անվտանգության երաշխավորը հանդիսանում է Հայաստանը, սակայն կոնֆլիկտն արդեն Հայաստան-Ադրբեջան, կամ Արցախ-Ադրբեջան հարց չէ: Այստեղ, ցավոք, արդեն վաղուց կոնֆլիկտը շատ ավելի խորը հիմքեր ունի: Կա Շուշիի դեկլարացիա` Ադրբեջան-Թուրքիա, 44-օրյա պատերազմում Թուրքիայի դերակատարությունը, որը տարածաշրջանում վաղուց շատ ավելին է, քան մինչ պատերազմն էր: Դրա համար ոչ միայն խաղաղապահ առաքելությունն ենք պատկերացնում, այլ նաև շատ ավելի վստահելի այլ երաշխիքներ էլ ենք ակնկալում Ռուսաստանի Դաշնության կողմից: Մենք այսօր, իհարկե, ողջունում ենք միջազգային հանրության ակտիվությունը, և նաև նշում, որ Ադրբեջանի հետ մեր հետագա բանակցություններում կամ հարաբերություններում միջազգային հանրության ներկայությունը կարևոր է, բայց ուզում եմ ուղիղ ասել` ես Արցախի ապագան՝ առանց ՌԴ երաշխավորության, կասկածի տակ եմ տեսնում»,-հավելեց Հարությունյանը:
Հարցին, թե ինչ է սպասվում 3 տարի անց, երբ կլրանա ՌԴ խաղաղապահ զորակազմի՝ Արցախում գտնվելու ժամկետը, Հարությունյանը պատասխանեց․ «Ես նշել եմ, որ Արցախի ապագան, առաջին հերթին անվտանգության խնդիրների լուծման առումով, առանց Ռուսաստանի Դաշնության չեմ պատկերացնում, և մեր ռազմավարությունում հենց դա է դրված։ Չեմ կարող ասել, թե ինչ ճանապարհով է լինելու՝ խաղաղապահ առաքելության ժամկետի երկարացման, թե այլ ձևաչափով․․․ինձ թվում է Ռուսաստնի ղեկավարությունն արդեն որոշ ժամանակ հետո դրա մասին կհայտարարի»։
